Eurialo e Niso
GangOriginale | Publii Vergili Maronis Aeneidos Liber IX - Euryalus et Nisus... |
EURIALO E NISO La notte era chiara, la Luna un grande lume Eurialo e Niso uscirono dal campo verso il fiume. E scesero dal monte lo zaino sulle spalle, Dovevano far saltare il ponte a Serravalle. Eurialo era un fornaio e Niso uno studente, Scapparono in montagna all'otto di Settembre I boschi già dormivano, ma un gufo li avvisava C'era un posto di blocco in fondo a quella strada. Eurialo disse a Niso asciugandosi la fronte "Ci sono due tedeschi di guardia sopra al ponte." La neve era caduta e il freddo la induriva ma avevan scarpe di feltro, e nessuno li sentiva. Le sentinelle erano incantate dalla Luna, Fu facile sorprenderle tagliandogli la fortuna, Una di loro aveva una spilla sul mantello, Eurialo la raccolse e se la mise sul cappello. La spilla era d'argento, un'aquila imperiale Splendeva nella notte più di un aurora boreale. Fu così che lo videro i cani e gli aguzzini Che volevan vendicare i camerati uccisi. Eurialo fu bloccato in mezzo a una pianura, Niso stava nascosto coperto di paura Eurialo lo circondarono coprendolo di sputo, A lungo ci giocarono come fa il gatto col topo. Ma quando vide l'amico legato intorno a un ramo, Trafitto dai coltelli come un San Sebastiano Niso dovette uscire, troppo era il furore Quattro ne fece fuori prima di cadere. E cadde sulla neve ai piedi dell'amico, E cadde anche la Luna nel bosco insanguinato, Due alberi fiorirono vicino al cimitero, I fiori erano rossi, sbocciavano d'inverno. La notte era chiara, la Luna un grande lume Eurialo e Niso uscirono dal campo verso il fiume. | EURYALUS ET NISUS Nisus erat portae custos, acerrimus armis, Hyrtacides, comitem Aeneae quem miserat Ida uenatrix iaculo celerem leuibusque sagittis, et iuxta comes Euryalus, quo pulchrior alter non fuit Aeneadum Troiana neque induit arma, ora puer prima signans intonsa iuuenta. his amor unus erat pariterque in bella ruebant; tum quoque communi portam statione tenebant. Nisus ait: 'dine hunc ardorem mentibus addunt, Euryale, an sua cuique deus fit dira cupido? aut pugnam aut aliquid iamdudum inuadere magnum mens agitat mihi, nec placida contenta quiete est. cernis quae Rutulos habeat fiducia rerum: lumina rara micant, somno uinoque soluti procubuere, silent late loca. percipe porro quid dubitem et quae nunc animo sententia surgat. Aenean acciri omnes, populusque patresque, exposcunt, mittique uiros qui certa reportent. si tibi quae posco promittunt (nam mihi facti fama sat est), tumulo uideor reperire sub illo posse uiam ad muros et moenia Pallantea.' obstipuit magno laudum percussus amore Euryalus, simul his ardentem adfatur amicum: 'mene igitur socium summis adiungere rebus, Nise, fugis? solum te in tanta pericula mittam? non ita me genitor, bellis adsuetus Opheltes, Argolicum terrorem inter Troiaeque labores sublatum erudiit, nec tecum talia gessi magnanimum Aenean et fata extrema secutus: est hic, est animus lucis contemptor et istum qui uita bene credat emi, quo tendis, honorem.' Nisus ad haec: 'equidem de te nil tale uerebar, nec fas; non ita me referat tibi magnus ouantem Iuppiter aut quicumque oculis haec aspicit aequis. sed si quis (quae multa uides discrimine tali) si quis in aduersum rapiat casusue deusue, te superesse uelim, tua uita dignior aetas. sit qui me raptum pugna pretioue redemptum mandet humo, solita aut si qua id Fortuna uetabit, absenti ferat inferias decoretque sepulcro. neu matri miserae tanti sim causa doloris, quae te sola, puer, multis e matribus ausa persequitur, magni nec moenia curat Acestae.' ille autem: 'causas nequiquam nectis inanis nec mea iam mutata loco sententia cedit. acceleremus' ait, uigiles simul excitat. illi succedunt seruantque uices; statione relicta ipse comes Niso graditur regemque requirunt. Cetera per terras omnis animalia somno laxabant curas et corda oblita laborum: ductores Teucrum primi, delecta iuuentus, consilium summis regni de rebus habebant, quid facerent quisue Aeneae iam nuntius esset. stant longis adnixi hastis et scuta tenentes castrorum et campi medio. tum Nisus et una Euryalus confestim alacres admittier orant: rem magnam pretiumque morae fore. primus Iulus accepit trepidos ac Nisum dicere iussit. tum sic Hyrtacides: 'audite o mentibus aequis Aeneadae, neue haec nostris spectentur ab annis quae ferimus. Rutuli somno uinoque soluti conticuere. locum insidiis conspeximus ipsi, qui patet in biuio portae quae proxima ponto. interrupti ignes aterque ad sidera fumus erigitur. si fortuna permittitis uti quaesitum Aenean et moenia Pallantea, mox hic cum spoliis ingenti caede peracta adfore cernetis. nec nos uia fallit euntis: uidimus obscuris primam sub uallibus urbem uenatu adsiduo et totum cognouimus amnem.' hic annis grauis atque animi maturus Aletes: 'di patrii, quorum semper sub numine Troia est, non tamen omnino Teucros delere paratis, cum talis animos iuuenum et tam certa tulistis pectora.' sic memorans umeros dextrasque tenebat amborum et uultum lacrimis atque ora rigabat. 'quae uobis, quae digna, uiri, pro laudibus istis praemia posse rear solui? pulcherrima primum di moresque dabunt uestri: tum cetera reddet actutum pius Aeneas atque integer aeui Ascanius meriti tanti non immemor umquam.' 'immo ego uos, cui sola salus genitore reducto,' excipit Ascanius 'per magnos, Nise, penatis Assaracique larem et canae penetralia Vestae obtestor, quaecumque mihi fortuna fidesque est, in uestris pono gremiis. reuocate parentem, reddite conspectum; nihil illo triste recepto. bina dabo argento perfecta atque aspera signis pocula, deuicta genitor quae cepit Arisba, et tripodas geminos, auri duo magna talenta, cratera antiquum quem dat Sidonia Dido. si uero capere Italiam sceptrisque potiri contigerit uictori et praedae dicere sortem, uidisti, quo Turnus equo, quibus ibat in armis aureus; ipsum illum, clipeum cristasque rubentis excipiam sorti, iam nunc tua praemia, Nise. praeterea bis sex genitor lectissima matrum corpora captiuosque dabit suaque omnibus arma, insuper his campi quod rex habet ipse Latinus. te uero, mea quem spatiis propioribus aetas insequitur, uenerande puer, iam pectore toto accipio et comitem casus complector in omnis. nulla meis sine te quaeretur gloria rebus: seu pacem seu bella geram, tibi maxima rerum uerborumque fides.' contra quem talia fatur Euryalus: 'me nulla dies tam fortibus ausis dissimilem arguerit; tantum fortuna secunda haud aduersa cadat. sed te super omnia dona unum oro: genetrix Priami de gente uetusta est mihi, quam miseram tenuit non Ilia tellus mecum excedentem, non moenia regis Acestae. hanc ego nunc ignaram huius quodcumque pericli inque salutatam linquo (nox et tua testis dextera), quod nequeam lacrimas perferre parentis. at tu, oro, solare inopem et succurre relictae. hanc sine me spem ferre tui, audentior ibo in casus omnis.' percussa mente dedere Dardanidae lacrimas, ante omnis pulcher Iulus, atque animum patriae strinxit pietatis imago. tum sic effatur: 'sponde digna tuis ingentibus omnia coeptis. namque erit ista mihi genetrix nomenque Creusae solum defuerit, nec partum gratia talem parua manet. casus factum quicumque sequentur, per caput hoc iuro, per quod pater ante solebat: quae tibi polliceor reduci rebusque secundis, haec eadem matrique tuae generique manebunt.' sic ait inlacrimans; umero simul exuit ensem auratum, mira quem fecerat arte Lycaon Cnosius atque habilem uagina aptarat eburna. dat Niso Mnestheus pellem horrentisque leonis exuuias, galeam fidus permutat Aletes. protinus armati incedunt; quos omnis euntis primorum manus ad portas, iuuenumque senumque, prosequitur uotis. nec non et pulcher Iulus, ante annos animumque gerens curamque uirilem, multa patri mandata dabat portanda; sed aurae omnia discerpunt et nubibus inrita donant. Egressi superant fossas noctisque per umbram castra inimica petunt, multis tamen ante futuri exitio. passim somno uinoque per herbam corpora fusa uident, arrectos litore currus, inter lora rotasque uiros, simul arma iacere, uina simul. prior Hyrtacides sic ore locutus: 'Euryale, audendum dextra: nunc ipsa uocat res. hac iter est. tu, ne qua manus se attollere nobis a tergo possit, custodi et consule longe; haec ego uasta dabo et lato te limite ducam.' sic memorat uocemque premit, simul ense superbum Rhamnetem adgreditur, qui forte tapetibus altis exstructus toto proflabat pectore somnum, rex idem et regi Turno gratissimus augur, sed non augurio potuit depellere pestem. tris iuxta famulos temere inter tela iacentis armigerumque Remi premit aurigamque sub ipsis nactus equis ferroque secat pendentia colla. tum caput ipsi aufert domino truncumque relinquit sanguine singultantem; atro tepefacta cruore terra torique madent. nec non Lamyrumque Lamumque et iuuenem Serranum, illa qui plurima nocte luserat, insignis facie, multoque iacebat membra deo uictusfelix, si protinus illum aequasset nocti ludum in lucemque tulisset: impastus ceu plena leo per ouilia turbans (suadet enim uesana fames) manditque trahitque molle pecus mutumque metu, fremit ore cruento. nec minor Euryali caedes; incensus et ipse perfurit ac multam in medio sine nomine plebem, Fadumque Herbesumque subit Rhoetumque Abarimque ignaros; Rhoetum uigilantem et cuncta uidentem, sed magnum metuens se post cratera tegebat. pectore in aduerso totum cui comminus ensem condidit adsurgenti et multa morte recepit. purpuream uomit ille animam et cum sanguine mixta uina refert moriens, hic furto feruidus instat. iamque ad Messapi socios tendebat; ibi ignem deficere extremum et religatos rite uidebat carpere gramen equos, breuiter cum talia Nisus (sensit enim nimia caede atque cupidine ferri) 'absistamus' ait, 'nam lux inimica propinquat. poenarum exhaustum satis est, uia facta per hostis.' multa uirum solido argento perfecta relinquunt armaque craterasque simul pulchrosque tapetas. Euryalus phaleras Rhamnetis et aurea bullis cingula, Tiburti Remulo ditissimus olim quae mittit dona, hospitio cum iungeret absens, Caedicus; ille suo moriens dat habere nepoti; post mortem bello Rutuli pugnaque potiti: haec rapit atque umeris nequiquam fortibus aptat. tum galeam Messapi habilem cristisque decoram induit. excedunt castris et tuta capessunt. Interea praemissi equites ex urbe Latina, cetera dum legio campis instructa moratur, ibant et Turno regi responsa ferebant, ter centum, scutati omnes, Volcente magistro. iamque propinquabant castris murosque subibant cum procul hos laeuo flectentis limite cernunt, et galea Euryalum sublustri noctis in umbra prodidit immemorem radiisque aduersa refulsit. haud temere est uisum. conclamat ab agmine Volcens: 'state, uiri. quae causa uiae? quiue estis in armis? quoue tenetis iter?' nihil illi tendere contra, sed celerare fugam in siluas et fidere nocti. obiciunt equites sese ad diuortia nota hinc atque hinc, omnemque aditum custode coronant. silua fuit late dumis atque ilice nigra horrida, quam densi complerant undique sentes; rara per occultos lucebat semita callis. Euryalum tenebrae ramorum onerosaque praeda impediunt, fallitque timor regione uiarum. Nisus abit; iamque imprudens euaserat hostis atque locos qui post Albae de nomine dicti Albani (tum rex stabula alta Latinus habebat), ut stetit et frustra absentem respexit amicum: 'Euryale infelix, qua te regione reliqui? quaue sequar?' rursus perplexum iter omne reuoluens fallacis siluae simul et uestigia retro obseruata legit dumisque silentibus errat. audit equos, audit strepitus et signa sequentum; nec longum in medio tempus, cum clamor ad auris peruenit ac uidet Euryalum, quem iam manus omnis fraude loci et noctis, subito turbante tumultu, oppressum rapit et conantem plurima frustra. quid faciat? qua ui iuuenem, quibus audeat armis eripere? an sese medios moriturus in enses inferat et pulchram properet per uulnera mortem? ocius adducto torquet hastile lacerto suspiciens altam Lunam et sic uoce precatur: 'tu, dea, tu praesens nostro succurre labori, astrorum decus et nemorum Latonia custos. si qua tuis umquam pro me pater Hyrtacus aris dona tulit, si qua ipse meis uenatibus auxi suspendiue tholo aut sacra ad fastigia fixi, hunc sine me turbare globum et rege tela per auras.' dixerat et toto conixus corpore ferrum conicit. hasta uolans noctis diuerberat umbras et uenit auersi in tergum Sulmonis ibique frangitur, ac fisso transit praecordia ligno. uoluitur ille uomens calidum de pectore flumen frigidus et longis singultibus ilia pulsat. diuersi circumspiciunt. hoc acrior idem ecce aliud summa telum librabat ab aure. dum trepidant, it hasta Tago per tempus utrumque stridens traiectoque haesit tepefacta cerebro. saeuit atrox Volcens nec teli conspicit usquam auctorem nec quo se ardens immittere possit. 'tu tamen interea calido mihi sanguine poenas persolues amborum' inquit; simul ense recluso ibat in Euryalum. tum uero exterritus, amens, conclamat Nisus nec se celare tenebris amplius aut tantum potuit perferre dolorem: 'me, me, adsum qui feci, in me conuertite ferrum, o Rutuli! mea fraus omnis, nihil iste nec ausus nec potuit; caelum hoc et conscia sidera testor; tantum infelicem nimium dilexit amicum.' talia dicta dabat, sed uiribus ensis adactus transadigit costas et candida pectora rumpit. uoluitur Euryalus leto, pulchrosque per artus it cruor inque umeros ceruix conlapsa recumbit: purpureus ueluti cum flos succisus aratro languescit moriens, lassoue papauera collo demisere caput pluuia cum forte grauantur. at Nisus ruit in medios solumque per omnis Volcentem petit, in solo Volcente moratur. quem circum glomerati hostes hinc comminus atque hinc proturbant. instat non setius ac rotat ensem fulmineum, donec Rutuli clamantis in ore condidit aduerso et moriens animam abstulit hosti. tum super exanimum sese proiecit amicum confossus, placidaque ibi demum morte quieuit. Fortunati ambo! si quid mea carmina possunt, nulla dies umquam memori uos eximet aeuo, dum domus Aeneae Capitoli immobile saxum accolet imperiumque pater Romanus habebit. |