Η σονάτα του σεληνόφωτος
Yannis Ritsos / Γιάννης Ρίτσος| Original | Version française – LA SONATE AU CLAIR DE LUNE – Marco Valdo M.I.... |
| Η ΣΟΝΆΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΌΦΩΤΟΣ [Ἀνοιξιάτικο βράδι. Μεγάλο δωμάτιο παλιοῦ σπιτιοῦ. Μιά ἡλικιωμένη γυναίκα, ντυμένη στά μαῦρα, μιλάει σ' ἕναν νέο. Δέν ἔχουν ἀνάψει φῶς. Ἀπ' τά δυό παράθυρα μπαίνει ἕνα ἀμείλικτο φεγγαρόφωτο. Ξέχασα νά πῶ ὅτι ἡ Γυναίκα μέ τά Μαῦρα ἔχει ἐκδώσει δυό-τρεῖς ἐνδιαφέρουσες ποιητικές συλλογές θρησκευτικῆς πνοῆς. Λοιπόν, ἡ Γυναίκα μέ τά Μαῦρα μιλάει στόν Νέο]: Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τί φεγγάρι ἀπόψε! Εἶναι καλό τό φεγγάρι, - δέ θά φαίνεται πού ἀσπρίσαν τά μαλλιά μου. Τό φεγγάρι θά κάνει πάλι χρυσά τά μαλλιά μου. Δέ θά καταλάβεις. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Ὅταν ἔχει φεγγάρι μεγαλώνουν οἱ σκιές μές στό σπίτι, ἀόρατα χέρια τραβοῦν τίς κουρτίνες, ἕνα δάχτυλο ἀχνό γράφει στή σκόνη τοῦ πιάνου λησμονημένα λόγια — δέ θέλω νά τ' ἀκούσω. Σώπα. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου λίγο πιό κάτου, ὥς τή μάντρα τοῦ τουβλάδικου, ὥς ἐκεῖ πού στρίβει ὁ δρόμος καί φαίνεται ἡ πολιτεία τσιμεντένια κι ἀέρινη, ἀσβεστωμένη μέ φεγγαρόφωτο, τόσο ἀδιάφορη κι ἄϋλη τόσο θετική σάν μεταφυσική πού μπορεῖς ἐπιτέλους νά πιστέψεις πώς ὑπάρχεις καί δέν ὑπάρχεις πώς ποτέ δέν ὑπῆρξες, δέν ὑπῆρξε ο χρόνος κ' ἡ φθορά του. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Θά καθήσουμε λίγο στό πεζούλι, πάνω στό ὕψωμα, κι ὅπως θά μᾶς φυσάει ὁ ἀνοιξιάτικος ἀέρας μπορεῖ νά φανταστοῦμε κιόλας πώς θά πετάξουμε, γιατί, πολλές φορές, καί τώρα ἀκόμη, ἀκούω τό θόρυβο τοῦ φουστανιοῦ μου, σάν τό θόρυβο δυό δυνατῶν φτερῶν πού ἀνοιγοκλείνουν, κι ὅταν κλείνεσαι μέσα σ' αὐτόν τόν ἦχο τοῦ πετάγματος νιώθεις κρουστό τό λαιμό σου, τά πλευρά σου, τή σάρκα σου, κ' ἔτσι σφιγμένος μές στούς μυῶνες τοῦ γαλάζιου ἀγέρα, μέσα στά ρωμαλέα νεῦρα τοῦ ὕψους, δέν ἔχει σημασία ἄν φεύγεις ἤ ἄν γυρίζεις κι οὔτε ἔχει σημασία πού ἀσπρίσαν τά μαλλιά μου, (δέν εἶναι τοῦτο ἡ λύπη μου - ἡ λύπη μου εἶναι πού δέν ἀσπρίζει κ' ἡ καρδιά μου). Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τό ξέρω πώς καθένας μονάχος πορεύεται στόν ἔρωτα, μονάχος στή δόξα καί στό θάνατο. Τό ξέρω. Τό δοκίμασα. Δέν ὠφελεῖ. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τοῦτο τό σπίτι στοίχειωσε, μέ διώχνει - θέλω νά πῶ ἔχει παλιώσει πολύ, τά καρφιά ξεκολλᾶνε, τά κάδρα ρίχνονται σά νά βουτᾶνε στό κενό, οἱ σουβάδες πέφτουν ἀθόρυβα ὅπως πέφτει τό καπέλο τοῦ πεθαμένου ἀπ' τήν κρεμάστρα στό σκοτεινό διάδρομο ὅπως πέφτει τό μάλλινο τριμμένο γάντι τῆς σιωπῆς ἀπ' τά γόνατά της ἤ ὅπως πέφτει μιά λουρίδα φεγγάρι στήν παλιά, ξεκοιλιασμένη πολυθρόνα. Κάποτε ὑπῆρξε νέα κι αὐτή, - ὄχι ἡ φωτογραφία πού κοιτᾶς μέ τόση δυσπιστία- λέω γιά τήν πολυθρόνα, πολύ ἀναπαυτική, μποροῦσες ὧρες ὁλόκληρες νά κάθεσαι καί μέ κλεισμένα μάτια νά ὀνειρεύεσαι ὅ,τι τύχει - μιάν ἀμμουδιά στρωτή, νοτισμένη, στιλβωμένη ἀπό φεγγάρι, πιό στιλβωμένη ἀπ' τά παλιά λουστρίνια μου πού κάθε μήνα τά δίνω στό στιλβωτήριο τῆς γωνιᾶς, ἤ ἕνα πανί ψαρόβαρκας πού χάνεται στό βάθος λικνισμένο ἀπ' τήν ἴδια του ἀνάσα, τριγωνικό πανί σά μαντίλι διπλωμένο λοξά μόνο στά δυό σά νά μήν εἶχε τίποτα νά κλείσει ἤ νά κρατήσει ἤ ν' ἀνεμίσει διάπλατο σέ ἀποχαιρετισμό.Πάντα μου εἶχα μανία μέ τά μαντίλια, ὄχι γιά νά κρατήσω τίποτα δεμένο, τίποτα σπόρους λουλουδιῶν ἤ χαμομήλι μαζεμένο στούς ἀγρούς μέ τό λιόγερμα ἤ νά τό δέσω τέσσερις κόμπους σάν τό σκουφί πού φορᾶνε οἱ ἐργάτες στ' ἀντικρυνό γιαπί ἤ νά σκουπίζω τά μάτια μου, - διατήρησα καλή τήν ὅρασή μου· ποτέ μου δέ φόρεσα γυαλιά. Μιά ἁπλή ἰδιοτροπία τά μαντίλια. Τώρα τά διπλώνω στά τέσσερα, στά ὀχτώ, στά δεκάξη ν' ἀπασχολῶ τά δάχτυλά μου. Καί τώρα θυμήθηκα πώς ἔτσι μετροῦσα τή μουσική σάν πήγαινα στό Ὠδεῖο μέ μπλέ ποδιά κι ἄσπρο γιακά, μέ δυό ξανθές πλεξοῦδες - 8, 16, 32, 64, - κρατημένη ἀπ' τό χέρι μιᾶς μικρῆς φίλης μου ροδακινιᾶς ὅλο φῶς καί ρόζ λουλούδια, (συχώρεσέ μου αὐτά τά λόγια κακή συνήθεια) 32, 64, - κ' οἱ δικοί μου στήριζαν μεγάλες ἐλπίδες στό μουσικό μου τάλαντο. Λοιπόν, σοὔλεγα γιά τήν πολυθρόνα - ξεκοιλιασμένη - φαίνονται οἱ σκουριασμένες σοῦστες, τά ἄχερα - ἔλεγα νά τήν πάω δίπλα στό ἐπιπλοποιεῖο, μά ποῦ καιρός καί λεφτά καί διάθεση - τί νά πρωτοδιορθώσεις; - ἔλεγα νά ρίξω ἕνα σεντόνι πάνω της, - φοβήθηκα τ' ἄσπρο σεντόνι σέ τέτοιο φεγγαρόφωτο. Ἐδῶ κάθησαν ἄνθρωποι πού ὀνειρεύτηκαν μεγάλα ὄνειρα, ὅπως κ' ἐσύ κι ὅπως κ' ἐγώ ἄλλωστε, καί τώρα ξεκουράζονται κάτω ἀπ' τό χῶμα δίχως νά ἐνοχλοῦνται ἀπ' τή βροχή ἤ τό φεγγάρι. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Θά σταθοῦμε λιγάκι στήν κορφή τῆς μαρμάρινης σκάλας τοῦ Ἅη-Νικόλα, ὕστερα ἐσύ θά κατηφορίσεις κ' ἐγώ θά γυρίσω πίσω ἔχοντας στ' ἀριστερό πλευρό μου τή ζέστα ἀπ' τό τυχαῖο ἄγγιγμα τοῦ ακκακιοῦ σου κι ἀκόμη μερικά τετράγωνα φῶτα ἀπό μικρά συνοικιακά παράθυρα κι αὐτή τήν πάλλευκη ἄχνα ἀπ' τό φεγγάρι ποὖναι σά μιά μεγάλη συνοδεία ἀσημένιων κύκνων - καί δέ φοβᾶμαι αὐτή τήν ἔκφραση, γιατί ἐγώ πολλές ἀνοιξιάτικες νύχτες συνομίλησα ἄλλοτε μέ τό Θεό πού μοῦ ἐμφανίστηκε ντυμένος τήν ἀχλύ καί τή δόξα ἑνός τέτοιου σεληνόφωτος, καί πολλούς νέους, πιό ὡραίους κι ἀπό σένα ἀκόμη, τοῦ ἐθυσίασα, ἔτσι λευκή κι ἀπρόσιτη ν' ἀτμίζομαι μές στή λευκή μου φλόγα, στή λευκότητα τοῦ σεληνόφωτος, πυρπολημένη ἀπ' τ' ἀδηφάγα μάτια τῶν ἀντρῶν κι ἀπ' τή δισταχτικήν ἔκσταση τῶν ἐφήβων, πολιορκημένη ἀπό ἐξαίσια, ἡλιοκαμμένα σώματα, ἄλκιμα μέλη γυμνασμένα στό κολύμπι, στό κουπί, στό στίβο, στό ποδόσφαιρο (πού ἔκανα πώς δέν τἄ βλεπα) μέτωπα, χείλη καί λαιμοί, γόνατα, δάχτυλα καί μάτια, στέρνα καί μπράτσα καί μηροί (κι ἀλήθεια δέν τἄ‘βλεπα) - ξέρεις, καμμιά φορά, θαυμάζοντας, ξεχνᾶς, ὅ,τι θαυμάζεις,σοῦ φτάνει ὁ θαυμασμός σου, - θέ μου, τί μάτια πάναστρα, κι ἀνυψωνόμουν σέ μιάν ἀποθέωση ἀρνημένων ἄστρων γιατί, ἔτσι πολιορκημένη ἀπ' ἔξω κι ἀπό μέσα, ἄλλος δρόμος δε μοὔμενε παρά μονάχα πρός τά πάνω ἤ πρός τά κάτω. - Ὄχι, δέ φτάνει. Ἄφησέ με νἄ’ρθω μαζί σου. Τό ξέρω ἡ ὥρα πιά εἶναι περασμένη. Ἄφησέ με, γιατί τόσα χρόνια, μέρες καί νύχτες καί πορφυρά μεσημέρια, ἔμεινα μόνη,ἀνένδοτη, μόνη καί πάναγνη, ἀκόμη στή συζυγική μου κλίνη πάναγνη καί μόνη, γράφοντας ἔνδοξους στίχους στά γόνατα τοῦ Θεοῦ, στίχους πού, σέ διαβεβαιῶ, θά μείνουνε σά λαξευμένοι σέ ἄμεμπτο μαρμαρο πέρα ἀπ' τή ζωή μου καί τή ζωή σου, πέρα πολύ. Δέ φτάνει. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τοῦτο τό σπίτι δέ μέ σηκώνει πιά. Δέν ἀντέχω νά τό σηκώνω στή ράχη μου. Πρέπει πάντα νά προσέχεις, νά προσέχεις, νά στεριώνεις τόν τοῖχο μέ τό μεγάλο μπουφέ νά στεριώνεις τόν μπουφέ μέ τό πανάρχαιο σκαλιστό τραπέζι νά στεριώνεις τό τραπέζι μέ τίς καρέκλες νά στεριώνεις τίς καρέκλες μέ τά χέρια σου νά βάζεις τόν ὦμο σου κάτω ἀπ' τό δοκάρι πού κρέμασε. Καί τό πιάνο, σά μαῦρο φέρετρο κλεισμένο. Δέν τολμᾶς νά τ' ἀνοίξεις. Ὅλο νά προσέχεις, νά προσέχεις, μήν πέσουν, μήν πέσεις. Δἐν ἀντέχω. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τοῦτο τό σπίτι, παρ' ὅλους τούς νεκρούς του, δέν ἐννοεῖ νά πεθάνει. Ἐπιμένει νά ζεῖ μέ τούς νεκρούς του νά ζεῖ ἀπ' τούς νεκρούς του νά ζεῖ ἀπ' τή βεβαιότητα τοῦ θανάτου του καί νά νοικοκυρεύει ἀκόμη τούς νεκρούς του σ' ἑτοιμόρροπα κρεββάτια καί ράφια. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Ἐδῶ, ὅσο σιγά κι ἄν περπατήσω μές στήν ἄχνα τῆς βραδιᾶς, εἴτε μέ τίς παντοῦφλες, εἴτε ξυπόλυτη, κάτι θά τρίξει, - ἕνα τζάμι ραγίζει ἤ κάποιος καθρέφτης, κάποια βήματα ἀκούγονται, - δέν εἶναι δικά μου. Ἔξω, στό δρόμο μπορεῖ νά μήν ἀκούγονται τοῦτα τά βήματα, - ἡ μεταμέλεια, λένε, φοράει ξυλοπάπουτσα, - κι ἄν κάνεις νά κοιτάξεις σ' αὐτόν ἤ στόν ἄλλον καθρέφτη, πίσω ἀπ' τή σκόνη καί τίς ραγισματιές, διακρίνεις πιό θαμπό καί πιό τεμαχισμένο τό πρόσωπό σου, τό πρόσωπό σου πού ἄλλο δέ ζήτησες στή ζωή παρά νά τό κρατήσεις καθάριο κι ἀδιαίρετο. Τά χείλη τοῦ ποτηριοῦ γυαλίζουν στό φεγγαρόφωτο σάν κυκλικό ξυράφι πῶς νά τό φέρω στά χείλη μου; ὅσο κι ἄν διψῶ, - πῶς νά τό φέρω; - Βλέπεις; ἔχω ἀκόμη διάθεση γιά παρομοιώσεις, - αὐτό μοῦ ἀπόμεινε, αὐτό μέ βεβαιώνει ἀκόμη πώς δέ λείπω. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου… Φορές-φορές, τήν ὥρα πού βραδιάζει, ἔχω τήν αἴσθηση πώς ἔξω ἀπ' τά παράθυρα περνάει ὁ ἀρκουδιάρης μέ τή γριά βαρειά του ἀρκούδα μέ τό μαλλί της ὅλο ἀγκάθια καί τριβόλια σηκώνοντας σκόνη στό συνοικιακό δρόμο ἕνα ἐρημικό σύννεφο σκόνη πού θυμιάζειτό σούρουπο καί τά παιδιά ἔχουν γυρίσει σπίτια τους γιά τό δεῖπνο καί δέν τ' ἀφήνουν πιά νά βγοῦν ἔξω μ' ὅλο πού πίσω ἀπ' τούς τοίχους μαντεύουν τό περπάτημα τῆς γριᾶς ἀρκούδας- κ' ἡ ἀρκούδα κουρασμένη πορεύεται μές στή σοφία τῆς μοναξιᾶς της, μήν ξέροντας γιά ποῦ καί γιατί - ἔχει βαρύνει, δέν μπορεῖ πιά νά χορεύει στά πισινά της πόδια δέν μπορεῖ νά φοράει τή δαντελένια σκουφίτσα της νά διασκεδάζει τά παιδιά, τούς ἀργόσχολους, τούς ἀπαιτητικούς, καί τό μόνο πού θέλει εἶναι νά πλαγιάσει στό χῶμα ἀφήνοντας νά τήν πατᾶνε στήν κοιλιά, παίζοντας ἔτσι τό τελευταῖο παιχνίδι της, δείχνοντας τήν τρομερή της δύναμη γιά παραίτηση, τήν ἀνυπακοή της στά συμφέροντα τῶν ἄλλων, στούς κρίκους τῶν χειλιῶν της, στήν ἀνάγκη τῶν δοντιῶν της, τήν ἀνυπακοή της στόν πόνο καί στή ζωή μέ τή σίγουρη συμμαχία τοῦ θανάτου - ἔστω κ' ἑνός ἀργοῦ θανάτου - τήν τελική της ἀνυπακοή στό θάνατο μέ τή συνέχεια καί τή γνώση τῆς ζωῆς πού ἀνηφοράει μέ γνώση καί μέ πράξη πάνω ἀπ’ τή σκλαβιά της. Μά ποιός μπορεῖ νά παίξει ὥς τό τέλος αὐτό τό παιχνίδι; Κ' ἡ ἀρκούδα σηκώνεται πάλι καί πορεύεται ὑπακούοντας στό λουρί της, στούς κρίκους της, στά δόντια της, χαμογελώντας μέ τά σκισμένα χείλη της στίς πενταροδεκάρες πού τῆς ρίχνουνε τά ὡραῖα κι ἀνυποψίαστα παιδιά (ὡραῖα ἀκριβῶς γιατί εἶναι ἀνυποψίαστα) καί λέγοντας εὐχαριστῶ. Γιατί οἱ ἀρκοῦδες πού γεράσανε τό μόνο πού ἔμαθαν νά λένε εἶναι: εὐχαριστῶ, εὐχαριστῶ. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τοῦτο τό σπίτι μέ πνίγει. Μάλιστα ἡ κουζίνα εἶναι σάν τό βυθό τῆς θάλασσας. Τά μπρίκια κρεμασμένα γυαλίζουν σά στρογγυλά, μεγάλα μάτια ἀπίθανων ψαριῶν, τά πιάτα σαλεύουν ἀργά σάν τίς μέδουσες, φύκια κι ὄστρακα πιάνονται στά μαλλιά μου - δέν μπορῶ νά τά ξεκολλήσω ὕστερα, δέν μπορῶ ν' ἀνέβω πάλι στήν ἐπιφάνεια - ὁ δίσκος μοῦ πέφτει ἀπ' τά χέρια ἄηχος, - σωριάζομαι καί βλέπω τίς φυσαλίδες ἀπ' τήν ἀνάσα μου ν' ἀνεβαίνουν,ν' ανεβαίνουν καί προσπαθῶ νά διασκεδάσω κοιτάζοντάς τες κι ἀναρωτιέμαι τί θά λέει ἄν κάποιος βρίσκεται ἀπό πάνω καί βλέπει αὐτές τίς φυσαλίδες, τάχα πώς πνίγεται κάποιος ἤ πώς ἕνας δύτης ἀνιχνεύει τούς βυθούς; Κι ἀλήθεια δέν εἶναι λίγες οἱ φορές πού ἀνακαλύπτω ἐκεῖ, στό βάθος τοῦ πνιγμοῦ, κοράλλια καί μαργαριτάρια καί θησαυρούς ναυαγισμένων πλοίων, ἀπρόοπτες συναντήσεις, καί χτεσινά καί σημερινά καί μελλούμενα, μιάν ἐπαλήθευση σχεδόν αἰωνιότητας, κάποιο ξανάσασμα, κάποιο χαμόγελο ἀθανασίας, ὅπως λένε, μιάν εὐτυχία, μιά μέθη, κ' ἐνθουσιασμόν ἀκόμη, κοράλλια καί μαργαριτάρια καί ζαφείρια· μονάχα πού δέν ξέρω νά τά δώσω - ὄχι, τά δίνω· μονάχα πού δέν ξέρω ἄν μποροῦν νά τά πάρουν - πάντως ἐγώ τά δίνω. Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου… Μιά στιγμή, νά πάρω τή ζακέτα μου. Τοῦτο τόν ἄστατο καιρό, ὅσο νἆναι, πρέπει νά φυλαγόμαστε. Ἔχει ὑγρασία τά βράδια, καί τό φεγγάρι δέ σοῦ φαίνεται, ἀλήθεια, πώς ἐπιτείνει τήν ψύχρα; Ἄσε νά σοῦ κουμπώσω τό πουκάμισο - τί δυνατό τό στῆθος σου, - τί δυνατό φεγγάρι, - ἡ πολυθρόνα, λέω - κι ὅταν σηκώνω τό φλιτζάνι ἀπ' τό τραπέζι μένει ἀπό κάτω μιά τρύπα σιωπή, βάζω ἀμέσως τήν παλάμη μου ἐπάνω νά μήν κοιτάξω μέσα,- ἀφήνω πάλι τό φλιτζάνι στή θέση του· καί τό φεγγάρι μιά τρύπα στό κρανίο τοῦ κόσμου - μήν κοιτάξεις μέσα, εἶναι μιά δύναμη μαγνητική πού σέ τραβάει - μήν κοιτάξεις, μήν κοιτᾶχτε, ἀκοῦστε με πού σᾶς μιλάω - θά πέσετε μέσα. Τοῦτος ὁ ἴλιγγος ὡραῖος, ἀνάλαφρος θά πέσεις, - ἕνα μαρμάρινο πηγάδι τό φεγγάρι, ἴσκιοι σαλεύουν καί βουβά φτερά, μυστηριακές φωνές - δέν τίς ἀκοῦτε; Βαθύ-βαθύ τό πέσιμο, βαθύ-βαθύ τό ἀνέβασμα, τό ἀέρινο ἄγαλμα κρουστό μές στ' ἀνοιχτά φτερά του, βαθειά-βαθειά ἡ ἀμείλικτη εὐεργεσία τῆς σιωπῆς, - τρέμουσες φωταψίες τῆς ἄλλης ὄχθης, ὅπως ταλαντεύεσαι μές στό ἴδιο σου τό κύμα, ἀνάσα ὠκεανοῦ. Ὡραῖος, ἀνάλαφρος ὁ ἴλιγγος τοῦτος, - πρόσεξε, θά πέσεις. Μήν κοιτᾶς ἐμένα, ἐμένα ἡ θέση μου εἶναι τό ταλάντευμα - ὁ ἑξαίσιος ἴλιγγος. Ἔτσι κάθε ἀπόβραδο ἔχω λιγάκι πονοκέφαλο, κάτι ζαλάδες. Συχνά πετάγομαι στό φαρμακεῖο ἀπέναντι γιά καμμιάν ἀσπιρίνη, ἄλλοτε πάλι βαριέμαι καί μένω μέ τόν πονοκέφαλό μου ν' ἀκούω μές στούς τοίχους τόν κούφιο θόρυβο πού κάνουν οἱ σωλῆνες τοῦ νεροῦ, ἤ ψήνω ἕναν καφέ, καί, πάντα ἀφηρημένη, ξεχνιέμαι κ' ἑτοιμάζω δυό ποιός νά τόν πιεῖ τόν ἄλλον; - ἀστεῖο ἀλήθεια, τόν ἀφήνω στό περβάζι νά κρυώνει ἤ κάποτε πίνω καί τόν δεύτερο, κοιτάζοντας ἀπ' τό παράθυρο τόν πράσινο γλόμπο τοῦ φαρμακείου σάν τό πράσινο φῶς ἑνός ἀθόρυβου τραίνου πού ἔρχεται νά μέ πάρει μέ τά μαντίλια μου, τά στραβοπατημένα μου παπούτσια, τή μαύρη τσάντα μου, τά ποιήματά μου, χωρίς καθόλου βαλίτσες - τί νά τίς κάνεις; Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Ἄ, φεύγεις; Καληνύχτα. Ὄχι, δέ θἄρθω. Καληνύχτα. Ἐγώ θά βγῶ σέ λίγο. Εὐχαριστῶ. Γιατί, ἐπιτέλους, πρέπει νά βγῶ ἀπ' αὐτό τό τσακισμένο σπίτι. Πρέπει νά δῶ λιγάκι πολιτεία, - ὄχι, ὄχι τό φεγγάρι - τήν πολιτεία μέ τά ροζιασμένα χέρια της, τήν πολιτεία τοῦ μεροκάματου, τήν πολιτεία πού ὁρκίζεται στό ψωμί καί στή γροθιά της τήν πολιτεία πού ὅλους μᾶς ἀντέχει στή ράχη της μέ τίς μικρότητές μας, τίς κακίες, τίς ἔχτρες μας, μέ τίς φιλοδοξίες, τήν ἄγνοιά μας καί τά γερατειά μας, - ν' ἀκούσω τά μεγάλα βήματα τῆς πολιτείας, νά μήν ἀκούω πιά τά βήματά σου μήτε τά βήματα τοῦ Θεοῦ, μήτε καί τά δικά μου βήματα.Καληνύχτα. (Τό δωμάτιο σκοτεινιάζει. Φαίνεται πώς κάποιο σύννεφο θἄκρυψε τό φεγγάρι. Μονομιᾶς, σάν κάποιο χέρι νά δυνάμωσε τό ραδιόφωνο τοῦ γειτονικοῦ μπάρ, ἀκούστηκε μιά πολύ γνωστή μουσική φράση. Καί τότε κατάλαβα πώς ὅλη τούτη τή σκηνή τή συνόδευε χαμηλόφωνα ἡ «Σονάτα τοῦ Σεληνόφωτος», μόνο τό πρῶτο μέρος. Ὁ Νέος θά κατηφορίζει τώρα μ' ἕνα εἰρωνικό κ' ἴσως συμπονετικό χαμόγελο στά καλογραμμένα χείλη του καί μ' ἕνα συναίσθημα ἀπελευθέρωσης. Ὅταν θά φτάσει ἀκριβῶς στόν Ἅη-Νικόλα, πρίν κατέβει τή μαρμάρινη σκάλα, θά γελάσει, — ἕνα γέλιο δυνατό, ἀσυγκράτητο. Τό γέλιο του δέ θ' ἀκουστεῖ καθόλου ἀνάρμοστα κάτω ἀπ' τό φεγγάρι. Ἴσως τό μόνο ἀνάρμοστο νἆναι τό ὅτι δέν εἶναι καθόλου ἀνάρμοστο. Σέ λίγο ὁ Νέος θά σωπάσει, θά σοβαρευτεῖ καί θά πεῖ: «Ἡ παρακμή μιᾶς ἐποχῆς». Ἔτσι, ὁλότελα ἥσυχος πιά, θά ξεκουμπώσει πάλι τό πουκάμισό του καί θά τραβήξει τό δρόμο του. Ὅσο γιά τή γυναίκα μέ τά μαῦρα, δέν ξέρω ἄν βγῆκε τελικά ἀπ' τό σπίτι. Τό φεγγαρόφωτο λάμπει ξανά. Καί στίς γωνιές τοῦ δωματίου οἱ σκιές σφίγγονται ἀπό μιάν ἀβάσταχτη μετάνοια, σχεδόν ὀργή, ὄχι τόσο γιά τή ζωή, ὅσο γιά τήν ἄχρηστη ἐξομολόγηση. Ἀκοῦτε; Τό ραδιόφωνο συνεχίζει): Αθήνα, Ιούνιος 1956 | LA SONATE AU CLAIR DE LUNE Laisse-moi venir avec toi. Quelle lune ce soir ! La lune est bonne – on ne verra pas que mes cheveux se sont blanchis. La lune Me les fera blonds à nouveau. Tu ne t’en apercevras pas. Laisse-moi venir avec toi. Avec la lune, s’agrandissent les ombres de la maison, des mains invisibles tirent les rideaux, un doigt pâle écrit sur la poussière du piano. Paroles oubliées – Je ne veux pas les entendre. Tais-toi. Laisse-moi venir avec toi. un peu plus loin, jusqu’à la clôture de la briqueterie, Là où la route tourne et apparaît la ville d’air et de béton, calcinée par le clair de lune, si indifférent et immatériel, si positive, presque métaphysique, que tu peux enfin croire que tu existes et que tu n’existes pas. que tu n’as jamais existé, n’a jamais existé le temps avec sa ruine. Laisse-moi venir avec toi. Nous nous assiérons un peu sur le muret, sur la colline, À nous rafraîchir dans le vent du printemps Peut-être même imaginerons-nous voler, Car souvent, et aussi maintenant, j’entends le bruissement de mon peignoir Qui semble être le battement de deux ailes fortes, Et quand tu t’enfermes dans ce bruit du vol, Tu sens se tendre ton cou, tes hanches, ta chair, et si serrés dans les muscles du vent bleu, dans les nerfs forts de la hauteur, Peu importe que tu partes ou que tu reviennes. Peu importe que mes cheveux soient blancs, (Ce n’est pas ça qui me peine – ce qui me peine C’est que mon cœur ne blanchit pas aussi). Laisse-moi venir avec toi. Je sais, chacun va seul vers l’amour, Seul vers la gloire et la mort. Je sais. Je l’ai éprouvé. Ça ne sert à rien. Laisse-moi venir avec toi. Cette maison est habitée par des fantômes, elle me chasse. Je veux dire, elle a beaucoup vieilli, les clous se détachent, Les tableaux sont comme s’ils plongeaient dans le vide, Les revêtements tombent en silence Comme le chapeau du mort tombe du portemanteau dans le couloir sombre. Comme le gant de laine usé tombe des genoux du silence. Ou comme un rayon de lune tombe sur un vieux fauteuil éventré. Un temps, il était jeune, lui aussi – pas la photo que tu regardes avec une telle défiance, Je parle du fauteuil, si reposant ; tu pouvais t’y asseoir pendant des heures. Et les yeux fermés, rêver à ton gré – Une plage humide, lisse, luisante de la lune, Plus luisante que mes vieilles chaussures vernies que chaque mois, je porte au cireur ici au coin de la rue, Ou que la voile d’un pêcheur qui se perd à l’horizon, bercée par son propre souffle, Une voile triangulaire comme un mouchoir plié en travers Comme s’il n’avait rien à enfermer ou à contenir. Ou à saluer en s’agitant. J’ai toujours eu la manie des mouchoirs, Pas pour y tenir plié quelque chose, Certaines graines de fleurs ou de camomille récoltées dans les champs vers le soir, Ni pour y faire quatre nœuds, comme font les ouvriers sur le chantier de l’autre côté de la rue, Ou pour m’essuyer les yeux – j’ai conservé une bonne vue ; Je n’ai jamais porté de lunettes. Une simple extravagance, les mouchoirs. À présent, je les plie en quatre, en huit, en seize. Pour occuper mes doigts. Et maintenant, je me souviens Que je rythmais ainsi la musique quand j’allais au Conservatoire. Avec mon tablier bleu, mon col blanc et deux tresses blondes. – Huit, seize, trente-deux, soixante-quatre – Donnant la main à une amie – je pêche toutes les fleurs pâles et roses, (Pardonnez ces mots – une mauvaise habitude) – trente-deux, soixante-quatre – et mes parents mettaient De grands espoirs dans mon talent musical. Donc, je disais, le fauteuil – Éventré – vous pouvez voir ses ressorts rouillés, la paille – J’ai pensé l’emmener chez le tapissier à côté, Mais qui a le temps, la volonté, l’argent – que chose réparer en premier ? – Je pensais jeter un drap dessus, j’ai eu peur De ce drap blanc au clair de lune. Ici, se sont assis Des gens qui ont rêvé de grands rêves, comme toi et comme moi, du reste Et qui maintenant reposent sous terre sans que la pluie ou la lune ne les dérangent. Laisse-moi venir avec toi. Nous nous arrêterons un peu en haut de l’escalier en marbre de Saint-Nicolas, Puis tu descendras et je reviendrai sur mes pas Avec sur mon flanc gauche, la chaleur du contact aléatoire avec votre veste, Quelques cadres de lumière dans les petites fenêtres du quartier Et ce souffle très blanc de la lune qui semble un grand cortège de cygnes d’argent. Je n’ai pas peur de cette phrase, parce que moi Nombre de nuits de printemps, un temps, j’ai parlé avec Dieu, qui m’est apparu Dans le brouillard et la gloire d’un clair de lune comme celui-ci, Et je lui ai sacrifié, beaucoup de jeunes gens, plus beaux que toi, M’évaporant ainsi, blanche et inaccessible dans ma flamme blanche, dans la blancheur de la lumière de la lune, Brûlée par les regards voraces des hommes et l’extase incertaine des adolescents, Assiégée par de beaux corps bronzés, Par des membres forts entraînés à la nage, à la rame, à l’athlétisme, au football (que je faisais semblant de ne pas voir) Des fronts, des lèvres, des cous, des genoux, des doigts et des yeux Des thorax, des bras, des cuisses (et véritablement, je ne les voyais pas) – Tu sais, parfois, admirant, tu oublies ce que tu admires, tu admires seulement – Mon Dieu, quels yeux pleins d’étoiles, et je m’élevais dans une apothéose d’étoiles refusées Car, si assiégée, à l’intérieur comme à l’extérieur, Je n’avais d’autre voie que le haut ou le bas. – Non, ça ne suffit pas. Laisse-moi venir avec toi. Je sais qu’il est tard maintenant. Laisse-moi, Car pendant tant d’années, de jours et de nuits, et de midis violets, je suis restée seule, Irréductible, immaculée et seule, Jusque dans mon lit nuptial immaculée et seule, Écrivant des vers glorieux sur les genoux de Dieu, Des vers qui, je t’assure, resteront gravés sur un marbre irréprochable. Outre ma vie et la tienne, bien au-delà. Ça ne suffit pas. Laisse-moi venir avec toi. Ça ne va plus pour moi, cette maison Je ne supporte pas de la porter sur mes épaules. Tu dois toujours t’occuper de ceci et de cela, À étayer le mur avec le grand buffet À étayer le buffet avec l’ancienne table sculptée À étayer la table avec les chaises À étayer les chaises avec les mains À étayer la poutre qui a cédé avec l’épaule. Et le piano, fermé comme un cercueil noir. Tu n’oses pas l’ouvrir. Toujours s’occuper de ceci et de cela, pour qu’il ne tombe pas, pour que tu ne tombes pas. Je n’en peux plus. Laisse-moi venir avec toi. Cette maison, avec tous ses morts, ne veut pas entendre parler de mourir. Elle s’obstine à vivre avec ses morts À vivre de ses morts. À vivre de la certitude de sa mort Jusqu’à mettre ses morts sur des étagères et des lits branlants. Laisse-moi venir avec toi. Ici, si doucement que je marche dans le souffle de la soirée, En pantoufles ou pieds nus, Quelque chose craque – un verre ou un miroir craque, On entend des pas – ce ne sont pas les miens. Dehors, dans la rue, il se peut qu’on n’entende pas ces pas – La repentance, dit-on, porte des chaussures en bois. Et si tu vas regarder dans tel ou tel miroir, Derrière la poussière et les fissures, Tu vois plus terne et brisé ton visage, Ton visage : tu ne demandas rien d’autre à la vie que de le garder intact et pur. Le bord du verre reluit au clair de lune Comme un rasoir circulaire – comment le porter à tes lèvres, Alors que tu as si soif ? – Comment ? – Tu vois ? Je veux encore des similitudes, – Il m’est resté ça, Ça me rassure encore qu’il y en a. Laisse-moi venir avec toi. Parfois, au soir, j’ai la sensation Que devant les fenêtres passe le forain avec sa vieille ourse pesante. Avec son poil plein de bardanes et d’épines Soulevant la poussière dans la rue du quartier, Une nue solitaire de poussière qui incendie le crépuscule, Et les enfants sont rentrés chez eux pour le dîner et on ne les laisse plus sortir Même si, derrière les murs, ils devinent les pas de la vieille ourse. Et l’ourse fatiguée marche dans la sagesse de sa solitude, sans où ni pourquoi - Elle s’est appesantie, elle n’arrive plus à danser sur ses pattes arrière. Elle n’arrive plus à porter son bonnet en dentelles pour divertir les enfants, les facétieux, les exigeants, Elle veut juste se coucher à terre Les laissant piétiner son ventre, jouant ainsi son dernier jeu, Montrant son immense force de renoncement, Sa désobéissance aux intérêts des autres, aux anneaux dans ses lèvres, à la nécessité de ses dents, Sa désobéissance à la douleur et à la vie Avec l’alliance sûre de la mort – même d’une mort lente – Son extrême désobéissance à la mort avec la continuité et la notion de la vie Qui par la connaissance et l’action l’élève au-dessus de son esclavage. Mais qui peut jouer à ce jeu jusqu’à la fin ? Et l’ourse se relève et marche Obéissant à sa dentelle, à ses anneaux, à ses dents, Souriant avec des lèvres lacérées aux pièces de monnaie des enfants beaux et innocents (Beaux précisément parce qu’innocents) Et remerciant. Car les ours vieillis Ont seulement appris à dire : merci, merci. Laissez-moi venir avec toi. Cette maison m’étouffe. Même la cuisine Est comme le fond de la mer. Les cafetières suspendues brillent Comme de grands yeux ronds de poissons incroyables, Les plats se meuvent lents comme des méduses, Des algues et des coquillages se prennent dans mes cheveux – je n’arrive plus à les arracher, Je n’arrive pas remonter à la surface. Le vase tombe de ma main sans bruit – je m’effondre. Je vois monter, monter les bulles de ma respiration, Je tente de me distraire en les regardant. Et je me demande ce que dirait quelqu’un qui d’en haut voyait ces bulles, Peut-être que quelqu’un se noie, ou qu’un plongeur explore les abysses ? Et vraiment, il n’est pas rare que je trouve là, au fond, là où je me noie, Des coraux et des perles et des trésors de navires naufragés, Rencontres imprévisibles d’hier, d’aujourd’hui et du futur, Presque une confirmation de l’éternité, Un certain soulagement, un certain sourire d’immortalité, comme on dit, Un bonheur, une ivresse, jusqu’à un enthousiasme, Des coraux, des perles, des saphirs ; Seulement que je n’arrive pas à les donner – non, je les donne ; Seulement, je ne sais pas s’ils peuvent les prendre – de toute façon, moi je les donne. Laisse-moi venir avec toi. Un moment, je prends mon gilet. Avec ce temps instable, quoi qu’il en soit, nous devons nous protéger. Il y a de l’humidité le soir, et la lune Ne penses-tu pas vraiment qu’elle renforce la fraîcheur ? Laisse-moi boutonner ta chemise – quel solide poitrail tu as, – quelle lune forte – le fauteuil, dis-je – et quand je soulève la tasse de la table Il reste dessous un trou de silence, je mets ma main là tout de suite. Pour ne pas regarder en dedans – je remets la tasse à sa place ; Même la lune est un trou dans le crâne du monde – ne regarde pas en dedans, Il y a une force magnétique qui attire – ne regarde pas, ne regardez pas, Faites attention à ce que je vous dis – vous tombez dedans. Ce beau vertige, Léger – attention, tu tombes – C’est un puits de marbre la lune, Des ombres, des ailes silencieuses, des voix mystérieuses s’y meuvent – Ne les entendez-vous pas ? Profonde la chute, Profonde la remontée, L’aérienne statue tend ses ailes ouvertes, Profonde l’implacable charité du silence – Lumières tremblotantes sur l’autre rive, tandis que tu oscilles sur ta propre fronde, Le souffle de l’océan. Très léger, très beau Ce vertige – fais attention de tomber. Ne me regarde pas, Ma place est l’oscillation – le vertige stupéfiant. Ainsi chaque nuit J’ai un peu mal à la tête, certains vertiges. Souvent je fais un saut à la pharmacie en face pour de l’aspirine, Parfois je n’en ai pas envie et je reste avec le mal de tête. À entendre le bruit sourd des tuyaux d’eau dans les murs, Ou je me fais un café, toujours distraite. Et oublieuse, j’en fais deux – qui boira le second ? – C’est ridicule, je le laisse sur la tablette à refroidir, Ou des fois je bois aussi l’autre, regardant par la fenêtre l’enseigne verte de la pharmacie. Comme la lumière verte d’un train silencieux qui vient me chercher Avec mes mouchoirs, mes chaussures déformées, mon sac noir, mes poèmes, sans bagage – pour en faire quoi ? Laisse-moi venir avec toi. Ah, tu t’en vas ? Bonne nuit. Non, je ne viens pas. Bonne nuit. Sous peu, je sors. Merci. Car enfin, il faudra Sortir de cette maison en ruines. Je dois voir un peu de la ville – non, pas la lune - La ville aux mains calleuses, la ville du salaire quotidien, La ville qui jure par le pain et le poing, La ville qui nous tient tous sur ses épaules Avec notre mesquinité, nos méchancetés, nos inimitiés, Avec nos ambitions, notre ignorance et la vieillesse, Je dois entendre les grands pas de la ville, pour ne plus entendre tes pas. Ni les pas de Dieu, ni mes pas. Bonne nuit. (La pièce s’assombrit. On voit qu’un nuage a recouvert la lune. Soudain, comme si quelqu’un avait augmenté le volume de la radio du bar voisin, on entend une phrase musicale bien connue. Alors, je me suis rendu compte que toute cette scène avait été accompagnée à faible volume par la Sonate au Clair de Lune, seulement la première partie. Maintenant, le Jeune homme doit descendre avec un sourire ironique, peut-être de pitié, sur ses lèvres bien dessinées, et avec un sentiment de libération. Quand il sera arrivé à Saint Nicolas, avant de descendre l’escalier de marbre, il rira – un rire fort et irréfrénable. Son rire ne sera pas du tout inconvenant sous la lune. Peut-être la seule chose inconvenante, c’est qu’il n’y a rien d’inconvenant. Peu après, le Jeune se taira, deviendra sérieux et dira : « La décadence d’une époque ». Ainsi, désormais à fait tranquille, il va déboutonner à nouveau sa chemise et suivre son propre chemin. Quant à la Femme en noir, je ne sais pas si elle est finalement sortie de la maison. Le clair de lune brille toujours. Et dans les coins de la pièce, les ombres sont serrées par une contrition incontrôlable, presque une colère, autant pour la vie que pour la confession inutile. Vous l’entendez ? La radio continue.) Athènes, juin 1956 |
